İstanbul Sanayi Odası (İSO), 42 yıldır “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” nu tanıttığı bir rapor yayımlıyor. Bu seneki de, 2009 yılı raporu olarak kamuoyuna duyuruldu. Meraklısı rapora, İSO’nun internet ortamından ulaşabilir.
Bu rapor gibi, elde başka bir sıralama listesi daha var. O da “Capital” dergisine ait. Türkiye’de her yıl ilk 500 şirketin sıralamasını ve sektörel olarak yapısal değerlendirmesini veriyor. Bu derginin 12 yıldır yayımladığı listenin (Ağustos-2009/8 sayısı) ilaç sektörüne ilişkin değerlendirmesini daha önce bu köşede yazmıştım. Bunun yenisi de, yani 2009 yılı sıralaması “Ağustos-2010/8 sayısı”nda yayımlandı.
Her iki rapor da hayli kapsamlı ve Türkiye’nin iktisadi manzarasına ilişkin veri ve istatistikler sunuyor.
Önce İSO raporuna bakalım. İSO YK başkanı Tanıl Küçük, kuruluşun aylık meclis toplantısında bir konuşma ile raporu sunuyor ve konuşmasının ilk üç paragrafında şunları söylüyor:
o “Araştırmamızın sonuçlarını ana hatlarıyla hatırlayacak olursak; Türkiye ekonomisinin % 4,7 oranında küçüldüğü 2009 yılında, İSO 500’de satışlar da önemli ölçüde küçülmüştür. İSO 500 içinde 485 özel, 15 de kamu kuruluşunun yer aldığı 2009 yılında, bir önceki yıla göre, üretimden satışlar, sabit fiyatlarla özel kuruluşlarda % 14,9, kamu kuruluşlarında da % 0,2 oranında azalmıştır.”
o “2009 yılında Türkiye ekonomisinde en göze çarpan olumsuzluklardan ikisi istihdam ve ihracattaki düşüş idi. Bu olumsuzluklar İSO 500 araştırmamızın sonuçlarına da yansımış ve 2009 yılında İSO 500’ün ihracatı, Türkiye ihracatındaki % 22’lik düşüşün de üzerinde bir oranla % 31,7 oranında azalmıştır. İstihdamdaki düşüş ise % 5,1 oranındadır.”
o “Kriz yılı 2009’da İSO 500’de satışlar, ihracat ve istihdam düşerken, daha önceki krizlerden farklı olarak, kârlılık, katma değer ve mali yapı iyileşmiştir. Vergi öncesi dönem kârı, 2009’da bir önceki yıla göre, sabit fiyatlarla özel kuruluşlarda % 8, kamu kuruluşlarında da % 19,5 oranında artmıştır. Dönem kâr ve zarar toplamı ise bir önceki yıla göre, yine sabit fiyatlarla, özellerde % 23,3 kamuda da % 83,3 oranında artmıştır. Dönem kârı, dönem kâr ve zarar toplamı büyürken, dönem zararı önemli ölçüde küçülmüştür.”
Bu başlıklara bakılırsa, 2009 da da, ekonomi küçülmeye devam ederken, istihdam ve ihracatta düşüş paralel seyir izliyor. Buna karşın sanayi sektöründe kârlılıkta artış ise, özellikle kamu kuruluşlarında özel sektöre göre açık ara önde görülüyor. Listedeki 485 firmanın özel ve sadece 15 firmanın henüz özelleştirme ile elden çıkarılmamış kamu sektörü kuruluşu olduğuna bakılırsa, sanayinin armada kârlılık filosunu halen kamu kesimi temsil ediyor.
Raporun ilaç sektörüne ilişkin verileri ise, şöyle bir tabloda sergileniyor:
İSO raporunda ilaç sektörüne ilişkin sıralamaya giren firma sayısı 15 ve hepsi ilaç üreticisi firmalar. Yani ilaç dağıtımı yapan “ecza depoları”, bu liste içinde yer almıyor. Oysa “Capital dergisi” listelemesinde sektörün her iki kesiminden de sıralamaya girmiş firmalar var. İSO raporuna göre, ilaç üreticisi firmaların, üretimden satışları bakımından net kârlılıkları 3.85 milyar TL olarak gerçekleşmiş görünüyor. Bu değerden pazarın toplam değerini görmek mümkün değil. Ancak “Capital dergisi” rakamları hem ciro değerler olarak ve hem de vergi öncesi kâr olarak daha iyi bir bilgilendirme seçeneği sunuyor.
Derginin listelemesine geçmeden önce, yine dergiden alıntı yaptığım bir tabloyu vermek gerekiyor. Tablo; 36 farklı sektörde etkinlik gösteren 500 şirketten, ilk 10 sektöre ilişkin firmaların ekonomik büyüklüğünü özetliyor.
Ekonominin ilk 10 sektörü, listeye giren 254 şirketle, toplam cironun % 71.7 sini gerçekleştirirken, geri kalan 26 sektör, 246 şirketle, toplam cironun ancak % 28.3 ünü gerçekleştirmiş görünüyor. “Enerji, otomotiv ve gıda-içecek” ekonominin ilk üç motor sektörü olarak gelişmeyi sürdürürken ilaç sektörü de 14 firma ile ilk 10’a giren sektörler arasında.
Tabloyla ilişkili olarak şu vurguyu da yapmak gerekiyor. Derginin ilk 500 firma sıralaması içinde yer alan ilaç sektörüne ilişkin 14 firma, hem ilaç dağıtımı yapan ve hem de ilaç üretimi yapan kuruluşlar. Ciroları, 16.5 milyar TL veya 11. 3 milyar $ olarak gerçekleşmiş görünüyor. 2009 itibariyle Türkiye’de ilaç dağıtımı (ecza deposu) yapan 118 ve ilaç üretim ve ithalatçısı olarak etkinlik gösteren 171, toplamda da 289 firma bulunuyor. Listeye giren 14 firma dışında ise, geriye kalan 275 firma kalıyor. İlaç sektörünün 2009 toplam cirosu yaklaşık 18 milyar dolar. Verilere göre 11 milyarlık ciro, sadece 14 firma tarafından gerçekleştirildiğine göre, kalan 7 milyarlık ciro, 275 firmanın pazar payına işaret olmak durumunda. Bu da, pazarın ne denli aksak rekabet koşullarında ve oligopolistik olarak yoğunlaştığının en önemli göstergesi sayılmak durumunda.
Capital dergisinin verilerine göre, düzenlediğim tablo şu verili durumu gösteriyor:
1- Tablonun “sıralamadaki yeri” sütununda yer alan veriler 2008 ve 2009 yılları bakımından bir karşılaştırma yapılabilmesi için konulmuştur.
2- Buna göre “Hedef alliance grubu” ilk 500 firma sıralamasındaki yerini 2008 e göre 4 puan daha üst sıraya taşıyarak 11. sıraya yerleşmiştir.
3- Bu firmanın İngiliz ortağı ve uluslararası ilaç dağıtım tekeli Alliance Boots’un kuruluştaki hisse payı temmuz ayı döneminde % 60 a ulaşmış ve böylece Türkiye ilaç sektöründe uluslararasılaşma süreci yeni bir ivme kazanmış durumdadır.
4- 2008 raporuna benzer olarak 2009 yılı bakımındanda, ilaç dağıtım kanallarını temsil eden firmalar, ciro, vergi öncesi kâr, ihracat, toplam aktif ve öz sermaye bakımından, ilk 500 içine giren ilaç üretim firmalarından açık ara önde bulunmaktadır.
5- 2009 yılı istatistiği olarak listeye giren ilaç üretim firma sayısı 8 dir. Bu firmaların toplam ciroları, Türkiye’nin en büyük ilaç dağıtım kanalı olan “Hedef Alliance” grubunun toplam cirosunun, ancak % 57 sine eşit olarak hesaplanmaktadır.
6- Listede ilaç dağıtım kanallarını temsil eden 6 firma bulunmaktadır. Bu firmalardan ilk beşi, 2008 sıralamasında yine listede yer almış ve buna 2009 itibariyle bir yenisi daha eklenmiştir. İlaç dağıtım kanalları olarak faaliyet gösteren ilk 3 firma, ilaç üreticileri dahil diğer kuruluşların önünde yer almaktadır.
7- Aşağıdaki tabloda da gösterildiği gibi, İSO listesinde yer alan 15 ilaç üretici firmadan sadece 7 tanesi Capital dergisinin listesinde yer almakta ve dergi sıralamasında yer alan Eczacıbaşı İlaç, İSO sıralamasında bulunmamaktadır. Her iki istatistikte yer alan veriler, firmaların özel bildirimlerinden ve İSO kaynaklarndan derlenmiş olmakla beraber, kârlılık hesaplamalarında farklar bulunmaktadır.
Sonuç olarak, ilaç sektörü içinde üretim ve dağıtım hizmetleri arasındaki ilişki ve rekabet, dağıtım zincirleri adına giderek açılmaktadır. Üretim firmalarının neredeyse tüme yakını ile dağıtım sektöründeki bazı firmalar, yabancı sermaye ortaklığı haline gelmiştir. Bu da bu sektördeki dönüşümün büyük ölçüde tamamlandığını göstermektedir. Bir alt sektör olan “ilaç dağıtım sektörü”ndeki gelişime ve büyüme eğilimlerine bakıldığında da, “perakende ilaç dağıtım hizmetleri”nin, yani “eczane hizmetleri”nin, tekel sermayeler eline geçerek, zincir düzenlemelere dönüşmesi, güçlü bir olasılık haline gelmiş görünmektedir.
